سینمای دفاع مقدس؛ سنگر و قمقمه‌های خالی

فیلم جنگی در همه این سال‌ها تولید شده ولی در چرخه اکران معمولا جایگاه مناسبی نیافته است؛ ضمن اینکه محصولات این سینما، دچار نوعی یکنواختی شده‌اند و به‌نظر می‌رسد که سازندگان برخی از فیلم‌های دفاع مقدس، همچنان در مدار کلیشه‌ها حرکت می‌کنند. با گذشت 30 سال، سینمای دفاع مقدس نیازمند رویکردی تازه است؛ رویکردی که البته همسان با ارزش‌های حماسه 8 سال دفاع مقدس باشد.

بدون دادن نشانی غلط، می‌توان سینمای دفاع مقدس را احیا کرد. نخستین گام شاید بازگرداندن چهره‌های شاخص این سینما به عرصه باشد؛ فیلمسازانی چون حاتمی‌کیا، درویش و حمید‌نژاد که سال‌هاست فیلم جنگی نساخته‌اند.

فقدان خلاقیت؛ ضعف سینمای جنگ

جمال شورجه معتقد است که 8سال دفاع مقدس رزمندگان ایران، در مقابل ارتش مسلح رژیم بعثی عراق و متحدانش، که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم آن را در تجاوز به ایران در شهریور ۱۳۵۹ کمک می‌کردند، از پرافتخارترین ادوار تاریخ معاصر ایران است که با پشتوانه ایمان اسلامی و انقلابی مردم شکل گرفت.

او می‌گوید: چنین حماسه‌هایی در هر کشور دیگری اگر اتفاق می‌افتاد، سال‌ها و قرن‌ها، وقایع و شخصیت‌های حماسی این دوران را سوژه‌های ادبیات و هنر خود می‌کردند. چرا ما نباید در اینجا چنین کنیم و چنین تدبیری را به‌کار بریم؟ دست‌هایی در کار است که نسل‌های بعدی و جوان ما این دوران را فراموش کنند.

تاریخ اسلام و تاریخ انقلاب و تاریخ دفاع مقدس، یک پیوند ماهوی و محتوایی دارند و با یکدیگر دارای ارتباط غیرقابل انکار هستند. این 3 دوران را در نگاه استراتژیک باید در دستور کار رسانه‌ها و نهادهای صاحب نقش در ادبیات و هنر قرار داد.

این کارگردان معتقد است کشورها با ایدئولوژی‌های مختلف هم در منطقه و جهان، سعی می‌کنند ارتش و قوای تدافعی و یا تهاجمی خود را تجهیز کنند و کشور خود را از هرگونه تعرض ایمن نگه دارند.

تولید فیلم‌های فاخر و ارزشمند دفاع مقدس و نمایش توان نظامی و سلحشوری رزمندگان در مقطع جنگ و نمایش تاریخ افتخارآمیز این دوران، نسل‌های آینده را با گنجینه ارزشمند کشور آشنا می‌کند.

او می‌افزاید: اینکه کشور در عرض این سال‌ها چقدر در راستای تقویت و توسعه سینمای دفاع مقدس و انقلاب اهتمام ورزیده و دغدغه داشته و سرمایه‌گذاری کرده است ، به‌عنوان یک سینماگر دفاع مقدس شک دارم؛ چرا که وقتی به تاریخچه این سینما رجوع می‌کنیم و تولید و پخش و حمایت از اینگونه فیلم‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم، متوجه می‌شویم که متأسفانه به جز آثار انگشت شماری همچون دوئل، دولت و حکومت آنطور که شایسته بوده به آن نپرداخته و کمک نکرده است.

شورجه یکی از ضعف‌های سینمای دفاع مقدس را فقدان خلاقیت دانسته و می‌گوید: نویسنده‌ها خلاقیت لازم را در ارائه و نگارش فیلمنامه ندارند و از خود نوآوری نشان نمی‌دهند و ساختار آثار سینمایی ما عموماً در شکل شبیه به هم و ضعیف و در محتوا کم مایه و بی‌محتوا و مبتذل است.

مشکل سینمای جنگ تولید نیست

حمید بهمنی نیز در بیان مشکلات سینمای دفاع مقدس، عدم‌شناخت کافی از سینمای دفاع مقدس و نبود پشتیبانی مادی و معنوی لازم را مهم‌ترین معضلات این حوزه سینمایی برشمرده و می‌گوید: مشکلات این سینما محدود به بخش تولید نیست بلکه ما در بخش سیاستگذاری و بخش‌های فنی و هنری هم مشکل داریم.

سینمای دفاع مقدس در طول انقلاب بومی‌ترین سینمای ایران و زاییده تفکر بعد از انقلاب بود و با آرمان‌های انقلاب شکل گرفت. این سینمای بومی با نگاه آرمانی، استوار بر تفکر انقلاب است.

این نگاهی است که معمولا کشورهایی که انقلاب می‌کنند به آن دارند ولی در کشور ما تا سال 74 شاید گاهی بیش از 25 فیلم در این حوزه ساخته می‌شد اما از سال76 به بعد این میزان به حداقل رسید و حتی در سال‌هایی هیچ فیلمی در این حوزه ساخته نشد.

اکثر این فیلم‌ها هم به‌گونه‌ای بود که ارزش‌های واقعی دفاع مقدس را زیر سؤال می‌برد و آن را لکه‌دار می‌کرد. در حالی‌که ساحت سینمای دفاع مقدس معنوی و ارزشمند است.
به اعتقاد این کارگردان، سینمای دفاع مقدس کم کم به سمت انزوا کشیده می‌شود و مسئولان پاسخ روشنی به سینماگران این حوزه نمی‌دهند.

او می‌افزاید: ظاهرا مسئولان به این نتیجه رسیده‌اند که چون تولید در این حوزه مشکل است نباید از آن حمایت کنند، در حالی که اکثر سینماگران شاخص ما در این حوزه رشد کردند؛ ابراهیم حاتمی‌کیا، رسول ملاقلی‌پور و... اما حالا چه اتفاقی افتاده؟ تعداد فیلم‌ها به حداقل ممکن رسیده و بهانه این است که هزینه تولید بالاست. اما فیلم «اخراجی‌ها» در این حوزه، سینمای ایران را زیر و رو کرد.

آسیب‌پذیری سینمای دفاع مقدس در بخش فرهنگی، منوط به شخصیت‌ها نیست، بلکه وابسته به سیاست‌های پنهانی است که آرام بر بدنه سینما تحمیل شده است. سینمای دفاع مقدس، سینمای ارزشمندی است که ما مدیون آن هستیم و 100سال دیگر هم نمی‌توانیم آن را فراموش کنیم. متأسفانه فیلم‌های خاص، بودجه‌های کلان دارند ولی سینمای دفاع مقدس، هیچ پشتوانه‌ای ندارد.

بهمنی با اشاره به اینکه فیلم «آن مرد آمد» را که بعد از 14 سال موفق به ساختش شده، هنوز نتوانسته اکران کند، می‌گوید: فیلم من بعد از گذشت 2 سال هنوز اکران نشده و دست آخر هم باید به 4 سینمای درجه 2برای نمایش فیلم رضایت بدهم. با این شکل حمایت از سینمای دفاع مقدس، قطعا امیدی برای سینماگران این حوزه باقی نمی‌ماند. آسیب‌های سینمای دفاع مقدس، یک زخم شدیدا عمیق است که ترمیم آن سال‌ها طول می‌کشد.